ارتقای ایمنی شبکه معابر و نقش آن در جهانی شدن سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری(بخش اول)

مقدمه

بحران ایمنی معابر، مرگ و میرها، آسیب ها و هزینه های ناشی از حوادث رانندگی یکی از چالش های مهم سلامت و توسعه کشورها است.]1[  طبق همه گیرشناسی آسیب های ناشی از تصادفات مطابق با بررسی بار جهانی بیماریهای WHO در سال 2004، در سراسر جهان قریب به 3/1 میلیون نفر از تمام سنین در تصادفات رانندگی کشته شده اند و حدود 50 میلیون نفر نیز مجروح و ناتوان شده اند. به طور کلی 21% مرگ های جاده ای را کودکان تشکیل می دهند. روندهای رو به کاهشی در تعداد مرگ و آسیب های ترافیکی در طول دو دهه اخیر در چند کشور پیشرفته دیده شده است اما چشم انداز کلی ناامید کننده است. تا سال 2030،  پیش بینی می گردد که حوادث ترافیکی یک پنجم علل اصلی مرگ در سراسر جهان و یک هفتم علل اصلی ناتوانی ها و معلولیت ها باشند

 

طبق آمارهای اعلام شده توسط وزارت کشور و پلیس راهنمایی و رانندگی، خسارت های مالی تصادفات معابر به سالانه هفت تا هشت هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم معادل چهار درصد تولید ناخالص ملی ایران است در صورتی که میانگین جهانی هزینه های سوانح جاده ای بین 1 تا 2 درصد تولید ناخالص ملی کشورهاست. خسارت مالی تصادفات تنها شامل خسارت های فیزیکی، پرداخت خسارت خودرو، هزینه های بیمارستانی، پرداخت دیه فوت و نقص عضو است و اگر خسارت های معنوی و ارزش حال فرصت های از دست رفته مربوط به افراد فوت شده و مجروحان حادثه را به آن اضافه کنیم ، رقم خسارت تصادفات نزدیک به هشت تا 10 درصد تولید ناخالص داخلی کشور است.]1[

ارتقاء ایمنی شبکه معابر یکی از شاخص های دستیابی به شبکه حمل و نقل و ترافیک پیشرفته و یکپارچه و ایجاد زیرساخت ارتباطی مناسب است که گامی اساسی برای جهانی شدن سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری به شمار می رود.

تاریخچه حمل و نقل و ترافیک

معضل ترافیک از دهه 1950 با تولید انبوه اتومبیل ها آغاز شد . اتومبیل ها جایگزین درشکه و کالسکه شدند و به تدریج در بسیاری از کشورها ، مشکلات حمل و نقل و ترافیک به یکی از چالش های مهم اجتماعی و ملی تبدیل شد و سهم قابل توجهی از سرمایه های ملی را به خود جذب کرد و در این فرآیند دست یابی به حمل و نقل ایمن ، ارزان و کارا به یکی از آرزو ها و اهداف اصلی و ثابت سیاست های توسعه کشورها تبدیل شد . به منظور تحقق این اهداف و کاهش معضلات ترافیک ، از دهه 60 میلادی ساخت هرچه بیشتر خیابان و جاده و بزرگراه در دستور کار تصمیم گیرندگان قرار گرفت ولی مشکلات به طور کامل محو نشد و برنامه ریزان حمل و نقل به تجربه آموختند که به خصوص در مناطق شهری مقوله جابه جایی مسافر را به جای جابه جایی اتومبیل مورد توجه قرار داده و بدین سان ایجاد شبکه های عظیم حمل و نقل عمومی نظیر مترو و اتوبوس رانی آغاز شد .

از دهه 90 میلادی متخصصان متوجه شدند که ظرفیت ها و امکانات جدید در مدت کوتاهی توسط مصرف کنندگان بلعیده شده و در اثر مسابقه ایجاد شده بین " ساخت راه و جاده " با " تولید اتومبیل های راحت و ارزان " ، تلاش های عمرانی کم اثر شده و ایمنی راه ها نیز مرتبا درحال کاهش است . از طرف دیگر پیشرفت فناوری های روز شرایط مناسبی را برای ایجاد ارتباط بی وقفه ( On-line ) بین تصمیم گیرندگان ، مراکز مدیریت ترافیک ، خودرو ها و نیز وضعیت ترافیکی جاده از طریق سنسور ها و دستگاه های الکترونیکی فراهم ساخته و در نتیجه امکان ایجاد یک مدیریت هوشمندانه ، هدفمند و هماهنگ به منظور ارتقای بهره وری و افزایش کارایی شبکه محقق شده بود . بدین گونه بود که در ابتدای دهه 90 میلادی سیستم های حمل و نقل هوشمند ( ITS ) به مفهوم امروزی آن متولد شد . البته قبل از دهه 90 یعنی طی سال های دهه 70 ، پروژه هایی نظیر نصب دوربین در تقاطع های شهری و نیز کنترل هوشمند زمان بندی چراغ های راهنمایی متناسب با حجم ترافیک ( Actuated Traffic control systems ) در بسیاری از کشور ها آغاز شده بود اما لفظ سیستم های حمل و نقل هوشمند ( ITS ) مشخصا از سال 1990 برای اولین بار در آمریکا رایج شد .

در کشور ما ITS در ابتدا با نگرش شهری در ابتدای دهه 70 در تهران دنبال شد و هم اکنون نیز در سطح وسیعی مورد اقبال دست اندرکاران و مسؤولان حمل و نقل شهری ، جاده ای و ریلی قرار گرفته و هر یک از پروژه ها به طور جداگانه درحال طراحی و اجراست

تعریف جامعه ایمن

جامعه ایمن، جامعه ای محلی است که برنامه مستمر و دراز مدت پیشگیری از آسیب برای کلیه سنین، هر دو جنس، محیط ها و موقعیت ها با تاکید بر گروه ها و محیط های پر خطر در آن انجام می گیرد و متشکل از مجموعه ای از سازمان های دولتی، غیردولتی، بین المللی، مردمی وخصوصی است که در کنار هم بطور مشارکتی فعالیت می نمایند. این برنامه بطور مداوم فراوانی و علل آسیب ها را مستندسازی نموده و با شاخص های از پیش تعیین شده ارزشیابی می گردد و در این راستا همکاری های ملی و بین المللی نیز ترغیب
می شود.  ]3[

 

تعریف جهان شهر

جامعه اطلاعاتی از اوایل هزاره سوم و قرن 21 جامعه بشری شکل گرفت و شهرهایی که می توانند در چنین جامعه ای وجود داشته باشند، جهان شهر نام گرفته اند. به عبارتی کابل ها و شبکه های ارتباطی در نقاطی همدیگر را قطع می کنند و گره هایی که بر سر راه این شبکه ها قرار می گیرند ، همان جهان شهرها هستند.

از ویژگی های جهان شهرها، بیرون آمدن ارتباطات در دنیا از شکل ارتباطات زمینی، هوائی و دریایی و مبدل شدن به ارتباطات کابلی
( اینترنت ) و برداشته شدن فاصله ها در این فضا می باشد.

هدف از اجرای برنامه جامعه ایمن برای ارتقای ایمنی شبکه معابردر رویکرد جهانی شدن

هدف از اجرای برنامه جامعه ایمن و علی الخصوص ارتقای ایمنی شبکه معابر، پیشگیری از آسیب ها و کاهش بروز حوادث، مرگ ها، ناتوانی های ناشی از آن و ارتقای ایمنی شهروندان در شبکه معابر شهری است.]3[

با ارتقای ایمنی شبکه معابر به عنوان مهم ترین شاخص جهانی شدن، حرکت با رویکرد ارتقاء کلانشهر تهران  به یک جهان شهر و همچنین کاهش مدیریت سنتی شهر و ایجاد مدیریت شهری مجازی( مدیریت با زیر ساخت  IT)، آغاز شده است

 

عوامل موثر در ارتقای ایمنی شبکه معابر

به طور کلی ارتقای ایمنی شبکه معابر نیازمند توجه به سه عامل انسان (رفتار رانندگان)، وسیله نقلیه و راه می باشد که اقداماتی که در هریک از سه مورد به منظور ارتقاء ایمنی می توان انجام داد به شرح زیر است:

 

· انسان (رفتار رانندگان و رفتار عابرین پیاده)

یکی از عوامل موثر در ارتقای ایمنی شبکه معابر، انسان می باشد که بسیج های اطلاع رسانی و آموزشی سهم عمده ای را در اصلاح رفتار رانندگان و افزایش استفاده از وسایل ایمنی ( کمربند ایمنی، کلاه ایمنی دوچرخه و موتورسیکلت، صندلی نگه دارنده کودک)، کاهش سرعت رانندگی و رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی دارند. عابرین پیاده آسیب پذیرترین قشر ترافیکی محسوی می شوند. رشد بالای تصادفات شهری و سهم زیاد عابرین پیاده درآن، لزوم توجه جدی به بحث ایمنی عابرین پیاده را در ایران همانند سایر کشورهای توسعه یافته می طلبد. ارتقاء ایمنی عابرین پیاده مستلزم درک نیازهای آنها و مطالعات مربوط به مشاهده رفتار عابرین پیاده می باشد.

 

· وسیله نقلیه

یکی دیگر از عوامل موثر در ارتقای ایمنی شبکه معابر، ارتقای ایمنی وسایل نقلیه است که مواردی از قبیل  آسیب شناسی و ایمنی وسایل نقلیه،  نقش امکانات و تجهیزات وسایل نقلیه ( سیستم ترمز های ضد قفل، کیسه هوا، کمربند ایمنی و...) در تصادفات و بررسی عوامل ناشی از عدم رعایت استانداردهای لازم در شرکت های خودرو سازی ( عدم استاندارد بدنه، آتش سوزی ناشی از تصادفات و نقص سیستم احتراق در بروز حوادث ترافیکی) را شامل می گردد. استانداردهای خودرو سازی در جهان بهبود یافته است  و امنیت سر نشینان در ارزیابی و تعیین استانداردهای خودرو محور قرار گرفته است  می بایست مسائل مربوط به ایمنی خودرو  از ابتدا در طراحی خودرو  لحاظ گردد و در تصادفات با وجود آسیب رسیدن به خودرو، سرنشین آسیب نبیند. ارتقا سطح کیفیت ناوگان حمل و نقل عمومی از جمله مترو، اتوبوس و تاکسی و استفاده از روش های نوین کنترل کیفیت از مواردی می باشد که
می بایست مورد توجه دست اندرکاران حمل و نقل عمومی قرار گیرد.

 

· راه  

یکی از عناصر اصلی سبکه معابر، راه ها هستند که محل گذر وسایل نقلیه موتوری، غیر موتوری و عابرین پیاده می باشند. ایجاد و ساماندهی بزرگراهها وخیابانها، ساماندهی پیاده راه ها و مسیرهای دوچرخه سواری،ساماندهی خطوط مترو،  ایجاد فضای مناسب برای توسعه شبکه اتوبوسرانی ، ایجاد فضای مناسب برای توسعه تاکسیرانی، ساماندهی ایستگاه ها، پایانه ها، نقاط تبادل سفر و پارکینگ های طبقاتی ، اصلاح هندسی، جداکردن گذر سواره و پیاده ، خط کشی مناسب، احداث پل عابر پیاده ، توسعه و تعریض گذر،  گردش به چپ  و راست،  هم سطح سازی و شیب بندی مناسب از جمله مواردی هستند که در بحث شبکه معابر مطرح
می شوند و یکی از عوامل موثر در ارتقای ایمنی شبکه معابر می باشند.